“Spoorwegpersoneel, machinisten, bedenkt dat iedere trein die geladen met slaven door u vervoerd wordt, ter slachtbank gaat.” ~ verzetsheld Gerrit van der Veen in De Waarheid

Op 17 september 1944 de spoorwegstaking in het nog bezette gedeelte van Nederland.

De staking viel samen met operatie Market Garden en de bedoeling van deze staking was om de Duitse oorlogsmachine te hinderen terwijl Market Garden bezig was. Duitse troepen werden niet vervoerd naar de frontlinies omdat 30.000 spoorwegpersoneel het werk stillegden. Ook was het NS-personeel nu veilig van geallieerde luchtaanvallen op de treinen.

Een goed gecoördineerde daad van verzet, maar voor velen te laat. De staking komt vier dagen na de laatste “jodentrein” met 279 Joden, Roma en Sinti aan boord naar Bergen-Belsen, en 13 dagen na het laatste transport van 3.253 politieke gevangenen naar Sachsenhausen en Ravensbrück. In een van deze treinen zitten vrienden en mede-verzetsstrijders van Gerrit van der Veen die het NS-personeel twee jaar terug vergeefs tot een staking opriep.

Operatie Market Garden mislukte en de stakers moesten onderduiken, waardoor het werk van de NS totaan de bevrijding stil kwam te liggen en grotendeels vervangen werd met Duitse treinen en arbeiders. In totaal moesten 30.000 stakers onderduiken.

Hoewel het volk achter de staking stond kreeg de NS en haar personeel veel kritiek vanuit de brede arbeidersmassa vanwege het lange wachten op verzet. De NS had dan ook geen gehoor gegeven aan de stakingen van 1941 en 1943. Hoewel sommige individuele spoorwegwerkers verzetsdaden pleegden in de vorm van kleine sabotage-acties was dit pas de eerste keer dat zij collectief een daad van verzet pleegden tegen de fascisten. Tot die tijd had de NS met stipte precisie de transporten vol joden, politieke gevangenen en materiaal naar hun eindbestemming vervoerd. De fascistische bezetter heeft hier verschijdene keren de NS voor geprezen. Ook was de staking veel minder groot in schaal dan de massale spoorwegstakingen van 1903.

Hoe kan het dan dat waar vele arbeiders en werkende Nederlands zowel passief als actief verzet pleegden tegen de bezetter, de NS gedurende bijna de hele oorlog treinen vol ten dode opgeschreven gevangenen vervoerden? Het meeste personeel kwam uit families van spoorwegarbeiders die loyaal waren aan het bestuur van de NS. Vanwege het gigantische economische belang van de spoorwegen en de angst voor stakingen na 1903, werd het personeel getraind op loyaliteit en punctualiteit; de treinen moesten koste wat het kost doorrijden. Daar kwam nog bij dat de NS arbeidersopleidingen zeer gespecialiseerd waren, waardoor een spoorwegwerker niet zomaar ergens anders aan het werk kon. Ook tijdens de bezetting bleef het personeel loyaal aan het bestuur, en het bestuur was loyaal aan de bezetter uit vrees hun privébezit kwijt te raken.

17 september besloot het personeel eindelijk gehoor te geven aan de oproep tot staking, ondanks de bedreiging van de fascisten en soms zelfs de werkgevers om tot standrechtelijke executie over te gaan. De staking laat zien dat de werkende klasse niet misleid moet worden door leugens en trucs van de werkgevers, en leert ons altijd solidair te zijn met de werkende klasse om sterk te staan tegen onderdrukkers en klassevijanden.

Leave A Comment

Leave A Comment