“The Matrix is everywhere. It is all around us. Even now, in this very room. You can see it when you look out your window or when you turn on your television. You can feel it when you go to work… when you go to church… when you pay your taxes. It is the world that has been pulled over your eyes to blind you from the truth.”

De meeste mensen die deze sci-fi actie film kennen begrepen de inhoud misschien niet helemaal. Maar vervang de woorden “the matrix” met “het kapitalisme” in het bovenstaande citaat en je ontgoochelt de betekenis van deze film. Geregisseerd door de Wachowski Siblings met in de hoofdrol Keanu Reeves, Carie-Anne Moss en Laurence Fishburne.

Naarmate we opgroeien in deze wereld hebben we allemaal weleens instinctief gevoelt dat er iets niet klopte. De meeste verklaringen voor dit gevoel stemden ons niet tevreden, omdat we wisten dat de oorzaken dieper moesten liggen. Hierdoor bleef deze ontevreden gevoel over de wereld bestaan “als een splinter in ons bewustzijn”. We voelden het, maar we konden onze vinger niet op de zere plek leggen.

Deze Unbehagen in der Kultur¹ wordt ook ervaren door Thomas Anderson die een kantoorbaan heeft in een “respectabele firma” en zijn werkdagen doorbrengt in een kubus. Overdag moet hij zich houden aan de regels van het bedrijf en zijn taken uitvoeren, want zoals zijn manager zegt: “You have a problem with authority mr. Anderson. You believe that you are special. That somehow the rules do no apply to you. Obviously you are mistaken.” Maar wanneer de samenleving is teruggetrokken in de avond werkt Thomas als een hacker onder de code naam Neo, en houd zichzelf bezig met de vraag wat de matrix is.

Het is geen toeval dat onze voorvechters in deze film hackers zijn die de realiteit en haar wetten kunnen ombouwen, aanpassen en verdraaien. Net zoals de existentiële filosofie bepleit dat we als mensen onze levens vorm kunnen geven, zo doen de helden dat in deze film letterlijk. En niet als filosofen, maar als revolutionairen die bewust zijn van een systeem die in het leven is gebracht door zelfbewuste machines waarmee ze de mensheid onder haar grip heeft. Deze machines zuigen het levensenergie uit mensen om in leven te blijven, waardoor de mensheid niets meer wordt “dan een aanhangsel van de machines”.²

Het is niet de éérste film met zo’n verhaallijn, Metropolis (1927), Stranger Days (1995), Dark City (1998), en vast nog meer hebben een soortgelijke verhaallijn. Maar toch heeft the Matrix deze verhaallijn op de meest originele en creatieve manier toegepast. Het zit vol van de romantiek en heeft allerlei epische en diepgaande verwijzingen naar religie, filosofie, theorieën van Karl Marx en is mede geïnspireerd door Japanse anime, zoals Akira (1988), Ninja Scroll (1993) en Ghost in the Shell (1995). Behalve filosofische vraagstukken krijgen we daarom de meest intensieve actie scenes te zien, die zo innovatief waren voor zijn tijd, zoals “bullet time”, dat we er tegenwoordig nog steeds van genieten. Elke keer als ik deze film (of trilogie) bekijk zie ik er weer iets nieuws in, en een film met zo’n diepte kunnen we moeilijk stil laten liggen.